Chuyện ít biết về nhà số 30 Hoàng Diệu (Trần Kiến Quốc, in trong "Sinh ra trong khói lửa" tập 4)

Chuyện ghi lại sau lần đến thăm Đại tướng tháng 5 năm 2009 cùng con em trong Tổng hành dinh, nhân dịp 55 năm chiến thắng Điện Biên Phủ và những lần trò chuyện chú Nguyễn Huyên, anh Huân ở Văn phòng Đại tướng. Qua đây thấy được những tư duy rất sáng suốt của cụ tuy nay đã "bách niên".

... Ngày 10 tháng 10 năm 1954, ta tiếp quản Thủ đô. Sau 300 ngày, khỏang cuối 1955, đầu 1956, gia đình cụ Văn mới chuyển về 30 Hoàng Diệu. Chọn nhà cho các tướng lĩnh khác có thể đơn giản hơn nhưng với Đại tướng thì có những yêu cầu rất nghiêm. Ngay từ khi sống trên chiến khu, cụ Văn có nguyên tắc "ở đâu thì ở nhưng phía trước mặt luôn phải thoáng để dễ quan sát khi có động". Tìm khắp Hà Nội thì chỉ có số nhà 30 Hoàng Diệu đáp ứng được nguyên tắc này. (Hơn nữa, ngày mới về Hà Nội, hai đầu đường Hoàng Diệu (ngã tư với đường Điện Biên và Phan Đình Phùng) đều có barrie chắn để đảm bảo an ninh. Đường Lý Nam Đế cũng vậy).

Nhà số 30 là nhà của một chủ Tây. Khi xây dựng villa này, ông ta yêu cầu giữ nguyên vườn hoa phía trước, xây nhà lùi lại. Chắc có đọc sử ta mà biết, đó là vườn Kính Thiên, vua quan thời xưa đi từ trong Tử Cấm Thành qua cổng Đoan Môn, theo con đường phía vườn hoa Bắc Sơn ngày nay ra vườn Kính Thiên làm lễ tế. Cũng vì thế mà vườn hoa còn giữ cho tới ngày hôm nay.
Năm 2005, tôi cùng anh chị em khóa 4 vào thăm cụ Văn sau ngày Hội trường 15 tháng 10. Mừng vì thấy cụ còn khỏe và minh mẫn nhưng buồn vì thấy vườn hoa trước nhà xơ xác quá. Thầm nghĩ, cả nước chỉ có một Đại tướng Tổng tư lệnh, ngày nào cụ cũng tiếp khách nội, khách ngoại; vậy mà vườn hoa trước cổng - nơi đập vào mắt khách đầu tiên - lại xơ xác, chẳng có ai chăm sóc. (Nghe các cháu vệ binh kể, hàng tháng C59 cử lính ra quét dọn lá cây, cắt cỏ một lần. Nhưng "không có nghiệp vụ" về chăm sóc vườn hoa, công viên nên chỉ như quét dọn vệ sinh doanh trại).
Bức xúc quá tôi đã viết thư ngay cho cái tay chủ tịch Hà Nội bấy giờ (BS Nguyễn Quốc Triệu) với lời lẽ "Anh từng là CCB, nay giữ chức vụ cao nhất ở Hà Nội, thậm chí không ít lần vào thăm Đại tướng. Vậy sao thành phố ta không có thể chi phí một khoản không lớn, thậm chí là lao động công ích (không lương) của đoàn viên, thanh niên Cty Công viên cây xanh (chẳng hạn), làm đẹp vườn hoa này? Như vậy quy hoạch tổng thể của khu công viên Bắc Sơn càng đẹp khi vườn hoa này được làm đẹp). Chả hiểu thư có đến tay không mà nhiều năm sau vẫn vậy(!). Mãi năm nay, 2010, đến mới thấy có bàn tay "nghiệp vụ" sửa sang, chăm bón. Vườn đã có màu xanh của cây lá và có sắc của hoa.
Cũng chục năm trước, Nhà nước có chủ trương thu hồi các nhà công vụ. Một loạt gia đình ở Phan Đình Phùng chuyển về Trung Tự... Cũng có cán bộ đến "đặt vấn đề": Nhà nước sẽ lấy lại vì có quy hoạch mới; cơ quan sẽ tìm nhà khác cho gia đình cụ Văn. Cụ vui vẻ nói: "Tốt thôi, là đảng viên tôi sẵn sàng chấp hành nghị quyết. Tuy vậy, xin có ý kiến thế này, HN chúng ta cần được quy hoạch kiến trúc thật nghiêm chỉnh để xứng đáng là một thủ đô văn minh, hiện đại. Hà Nộihiện nay có ba dạng kiến trúc phổ biến:
1.là khu phố cổ 36 phố phường,
2.là khu phố theo lối kiến trúc của Pháp,
3.là kiến trúc mới.
Khu phố cổ 36 phố phường và khu phố Tây nếu phá đi sẽ không bao giờ có lại được. Vì vậy mong các đồng chí lưu ý. Riêng gia đình tôi đã sống tại nhà số 30 này gần nửa thế kỷ. Theo tôi, đây là "ngôi biệt thự chuẩn xây theo lối kiến trúc của Pháp", từ nội thất, ngoại thấy đến vườn tược quanh nhà. Quy hoạch thế nào là do các đồng chí nhưng không nên phá đi.
Hơn nữa, tại thủ đô có ba nơi còn giữ lại "hầm chiến lược lịch sử" (D67 trong Thành Hoàng Diệu, cạnh nhà Bác trong Phủ Chủ tịch và tại ngôi nhà 30 này). Tại nơi đây đã diễn ra những cuộc họp tối quan trọng của Bộ Chính trị và Bộ chỉ huy tối cao, đã ra các quyết định tối quan trọng trong các năm 1968, 1972, 1975. Nếu phá đi e rằng...
Riêng gia đình tôi, các đồng chí xếp cho sống ở đâu cũng được. Nhưng cũng xin đề nghị được xếp nhà trong nội thành, để tiện đi lại. Thứ nữa đừng cho đất vì tôi già rồi, không thể có sức mà xây dựng. Thứ ba là vợ chồng tôi đã già, thay đổi nếp sinh hoạt cũ là việc làm không dễ nên nhà mới đừng quá lớn, bất tiện cho sinh hoạt".
Sau đó một tuần, cán bộ nọ quay lại và thông báo, gia đình cụ Văn vẫn cứ sống ở đây. Hay hơn, dù có cảnh vệ nhưng cổng nhà 30 lúc nào cũng rộng mở để đón khách đến thăm. Chú Huyên kể lại:
- Trước kia chưa cấm pháo, nhiều xe ca vừa dừng là anh em xuống xe, treo cả bánh pháo lên cành trúc rồi đốt và rồng rắn kéo vào. Xưa kia cổng Câu lạc bộ Quân nhân luôn mở, anh em cứ sang gửi xe máy, xe đạp miễn phí. Ngày nào cũng tấp nập khách... 

Có lần, đã 11g trưa, ngoài cổng gọi điện vào báo có anh thương binh cụt chân đi xe lăn từ Hải Phòng lên, muốn gặp Đại tướng. Tôi sang báo anh Văn. Anh bảo cho mời anh thương binh vào. Vừa gặp ông, anh thương binh ôm lấy rồi khóc nức nở. Anh Văn vỗ vai: "Gặp nhau phải mừng chứ sao lại khóc?". Anh ta trả lời: "Đại tướng ơi, hôm nay gặp được Đại tướng rồi thì về nhà, tôi chết cũng được rồi! Tôi ... tôi hạnh phúc hơn nhiều đồng đội mãi mãi không trở về ...".
Nghe nói, con của ông chủ villa này từng sang thăm và có lời đề nghị: Tài sản này từng là sở hữu của gia đình tôi… Tất nhiên thời gian trôi qua, lịch sử có những biến động và gia đình Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã sống ở đây hơn nửa thế kỷ. Chúng tôi mong muốn, villa này được dùng làm Bảo tàng Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
... Tôi có anh bạn làm nghề chụp ảnh. Anh ta bảo từng có vinh dự chụp ảnh cho hầu hết các lãnh đạo Đảng, Nhà nước, chỉ trừ Cụ Hồ. Nhưng... hiếm có ai mà khi về nghỉ rồi vẫn đông khách đến thăm như anh Văn!
Đúng là một câu kết hay và có hậu!!!