Người phụ nữ lãnh đạo khởi nghĩa ở Kim Động, Hưng Yên

Ñoù laø ñoàng chí Nguyeãn Thò ÖÙc. Sinh ra trong moät gia ñình noâng daân ngheøo ôû huyeän Höng Nhaân, tænh Thaùi Bình, naêm 1936, ñöôïc giaø Ñoài giaùc ngoä caùch maïng, môùi 16 tuoåi, chò ñaõ laøm lieân laïc ñöa thö töø vaø canh gaùc cho caùn boä hoäi hoïp bí maät. Thaùng 8 naêm 1939, chò ñöôïc keát naïp vaøo Ñaûng vaø thaùng 2 naêm 1941 ñöôïc ñieàu veà Lieân tænh C (toå chöùc cuûa Xöù uyû Baéc kì phuï traùch phong traøo Thaùi Bình, Haø Nam, Nam Ñònh, Ninh Bình) laøm giao thoâng ñöa vaên thö. 

Những ngày ở Liên C, chị nằm gai nếm mật gây dựng cơ cách mạng, tham gia các lớp học chính trị, quân sự của Xứ ủy tổ chức, tham gia rải truyền đơn, diễn thuyết vận động quần chúng. Cuối tháng 3/1945, khi xây dựng gia đình được ít ngày với một cán bộ Xứ ủy[1], chị được điều về Hưng Yên hoạt động, dưới sự chỉ đạo của Xứ ủy viên Lê Liêm, gây dựng phong trào huyện Kim Động. Lúc bấy giờ Kim Đông đang thiếu cán bộ trầm trọng.

Vieäc ñaàu tieân, chò baét tay vaøo xaây döïng ñoäi töï veä vuõ trang huyeän. Vôùi kieán thöùc ñöôïc hoïc taäp trong nhöõng lôùp boài döôõng cuûa Xöù uyû, chò toå chöùc giaûng daïy cho nhöõng thanh nieân yeâu nöôùc caùc ñoäng taùc chieán ñaáu cô baûn, chieán thuaät ñaùnh du kích vaø caû voõ thuaät. Cuõng trong thôøi gian naøy, naïn ñoùi ñang ñe doïa. Ñoùi khaép laøng, khaép huyeän; ngöôøi cheát ñaày ñöôøng, ñaày chôï. Ñaûng chæ thò phaûi toå chöùc phaù kho thoùc Nhaät, cöùu ñoùi cho daân vaø tranh thuû taäp döôït cho quaàn chuùng ñeå chuaån bò Toång khôûi nghóa vuõ trang.

Trong khí theá caùch maïng ñang leân, caùn boä phaûi thöôøng xuyeân vaän ñoäng thì chò laïi coù mang chaùu ñaàu loøng, song chò vaãn lao vaøo cuoäc tranh ñaáu. Nhaân ngaøy 8 thaùng 4 AÁt Daäu - hoäi oâng Ñuøng, baø Ñaø ôû ñeàn Ñaäu An (thuoäc thoân Xaù, xaõ Aí Quoác; nay laø An Vieân, huyeän Phuø Tieân), Ban Caùn söï huyeän quyeát ñònh toå chöùc bieåu tình thò uy, taäp döôït quaàn chuùng. Töø sôùm ngaøy 19 thaùng 5, anh em töï veä giaét vuõ khí trong ngöôøi, ñi laãn vaøo doøng khaùch thaäp phöông tôùi leã hoäi. 9 giôø saùng, anh em ñaùnh troáng, goõ thanh la, muùa voõ thu huùt quaàn chuùng. Töø trong ñaùm ñoâng ñoàng chí Löông Phaàn ñöùng leân dieãn thuyeát, keâu goïi baø con cuøng tuaàn haønh veà chôï Dó Cheá. Ñoäi töï veä vuõ trang caàm suùng vaø côø ñoû sao vaøng ñi ñaàu trong khí theá caùch maïng raïo röïc. Quaàn chuùng theo sau anh em töï veä hoâ vang khaåu hieäu : ”Vieät Nam ñoäc laäp muoân naêm!”, “Ñaû ñaûo phaùt xít Nhaät!”, “Tieãu tröø boïn Vieät gian baùn nöôùc!”… Hoäi ñeàn Ñaäu An ñaõ bieán thaønh hoäi cuûa quaàn chuùng caùch maïng. Ñoaøn tuaàn haønh traøn vaøo chôï, vöøa ñi vöøa hoâ khaåu hieäu, khí theá aøo aøo nhö vuõ baõo. Laáy khaên vuoâng bòt ñaàu, ñeo caëp kính ñen leân maét ñeå caûi trang, choïn moâ ñaát cao, chò ñöùng leân doõng daïc dieãn thuyeát: “Hôõi ñoàng baøo! Giôø cheát cuûa phaùt xít Nhaät ñaõ ñieåm. Maët traän Vieät Minh tha thieát keâu goïi ñoàng baøo saün saøng chôø leänh Toång khôûi nghóa…”. Caû röøng ngöôøi im phaêng phaéc laéng nghe. Khi ñònh vung tay noùi tieáp, boãng thaáy buïng ñau nhoùi, maét chò hoa leân, chaân run run. Chò voäi caén moâi vaø keùo vaït aùo tröôùc che buïng, tieáp tuïc: ”Hôõi ñoàng baøo, chuùng ta cöông quyeát khoâng noäp moät xu tieàn thueá, khoâng noäp moät haït thoùc cho giaëc. Chuùng ta cöông quyeát khoâng chòu ñi phu, khoâng cho giaëc baét lính. Ñoàng baøo haõy ñoaøn keát laïi thaønh moät khoái, vuøng leân cöôùp chính quyeàn theo leänh cuûa Toång boä Vieät Minh”. Ngöôøi chò lao ñao, vaõ moà hoâi, chò voäi thaùo kính, côûi khaên, laån vaøo ñaùm ñoâng ñaõ ñöôïc anh em töï veä toå chöùc che chaén. Tôùi gaàn tröa, ñoaøn tuaàn haønh giaûi taùn vaø toaû ñi khaép caùc ngaû.

Theo chæ ñaïo cuûa Ban Caùn söï tænh, thaùng 7 naêm 1945, Uyû ban Quaân söï caùch maïng Kim Ñoäng ñöôïc thaønh laäp. Thôøi kì naøy, buïng ñaõ chöûa vöôït maët, song chò vaãn ñi khaép nôi löïa choïn caùn boä cho Uyû ban Giaûi phoùng caùc xaõ.

Sau khi nghe tin Haø Noäi ñaõ giaønh ñöôïc chính quyeàn, theo söï chæ ñaïo cuûa Ban Caùn söï tænh, Uyû ban Quaân söï caùch maïng Kim Ñoäng ñaõ chæ ñaïo caùc ñoäi töï veä daãn ñaàu löïc löôïng cuûa thoân mình cöôùp chính quyeàn, töôùc trieän ñoàng cuûa lyù chöôûng, sau ñoù taâïp trung leân cöôùp chính quyeàn ôû huyeän lî. Tri huyeän Kim Ñoäng nghe tin ñaõ sôï haõi boû troán. Cuøng anh em töï veä, chò ÖÙc vaøo thuyeát phuïc boïn lính khoá xanh noäp suùng cho caùch maïng. Theá laø vieäc giaønh chính quyeàn ôû huyeän Kim Ñoäng thaønh coâng röïc rôõ.

Cöôùp xong chính quyeàn ôû huyeän, Ban Caùn söï tænh cöû ñoàng chí Vaân veà thay, coøn chò leân tænh laøm bí thö Ñaûng-ñoaøn phuï nöõ, bí thö Phuï nöõ cöùu quoác tænh vaø tham gia trong Ban laõnh ñaïo khôûi nghóa Höng Yeân cuøng caùc ñoàng chí Nguyeãn Khai, Löông Hieàn…vv. Ñeâm 22 thaùng 8 naêm 1945, quaàn chuùng vôùi khaåu hieäu, dao kieám trong tay, töø caùc huyeän ñaõ keùo veà taäp trung taïi saân vaän ñoäng thò xaõ. Saùng hoâm sau, sau khi nghe ñoàng chí Löông Hieàn dieãn thuyeát, vôùi côø ñoû sao vaøng, doøng ngöôøi nhö luõ cuoán tieán veà chieám Toaø söù, Dinh tuaàn phuû, Traïi baûo an binh… Chính quyeàn tænh Höng Yeân ñaõ veà tay caùch maïng! Naêm aáy chò ÖÙc môùi 25 tuoåi.

Cho ñeán giôø, caùc cuï oâng, cuï baø ñaõ töøng soáng qua caùi thôøi kì Thaùng Taùm soâi noåi aáy cuûa Kim Ñoäng, Höng Yeân vaãn khoâng queân ñöôïc hình aûnh cuûa “baø caùn boä Vieät Minh buïng mang daï chöûa”, ñaàu thaét khaên moû quaï, suùng saùu daét löng, gaàn guõi baø con, khi thì toå chöùc lôùp hoïc cho ñoäi töï veä vuõ trang, luùc laïi vaän ñoäng baø con phaù kho thoùc, khoâng sôï hieåm nguy ñöùng ra dieãn thuyeát keâu goïi quaàn chuùng, roài daãn ñaàu löïc löôïng leân cöôùp chính quyeàn ôû huyeän…

Coù moät ñieàu raát thuù vò laø hai vôï choàng chò, ngöôøi tham gia laõnh ñaïo Toång khôõi nghóa ôû Haø Noäi, ngöôøi laõnh ñaïo khôûi nghóa ôû huyeän Kim Ñoäng, Höng Yeân. Sau ngaøy caùch maïng thaønh coâng, chò ñaõ choïn bí danh cho mình laø Höng ñeå kyû nieäm nhöõng naêm thaùng hoaït ñoäng giaønh chính quyeàn ôû Höng Yeân. Vaø ngaøy 17 thaùng 11 naêm 1945, khi sinh chaùu gaùi ñaàu loøng, anh Traàn Töû Bình vaø chò Nguyeãn Thò Höng ñaõ ñaët teân con laø Yeân Hoàng vôùi yù nghóa thaät giaûn dò “côø hoàng bay treân ñaát Höng Yeân”, ñeå kæ nieäm nhöõng ngaøy hai meï con cuøng tham gia khôûi nghóa cöôùp chính quyeàn ôû Kim Ñoäng, Höng Yeân.

Ñaàu naêm 1950, khi ñang coâng taùc phuï nöõ ôû Vieät Baéc, ñoàng chí ñöôïc cöû sang laøm caùn boä chính trò taïi tröôøng Luïc quaân Vieät Nam. Ngaøy ñoù nhaø tröôøng ñoùng quaân taïi tænh Vaân Nam, Trung Quoác, ñaøo taïo caùn boä quaân söï-chính trò cho quaân ñoäi ta. Sau 6 naêm taïi tröôøng Luïc quaân Vieät Nam, coâng taùc taïi Phoøng Chính trò vôùi caáp baäc “caùn boä tieåu ñoaøn”, ñoàng chí Nguyeãn Thò Höng ñaõ goùp phaàn cuøng nhaø tröôøng ñaøo taïo cho quaân ñoäi nhieàu caùn boä quaân söï, chính trí. Sau ñoù, ñoàng chí chuyeån ngaønh vaø traûi qua nhieàu cöông vò coâng taùc: chuû nhieäm xí nghieäp len theâu ren xuaát khaåu, phoù toång giaùm ñoác Toång Coâng ty xuaát nhaäp khaåu Taïp phaåm Tocontap, tröôûng  ban Thanh tra Boä Ngoaïi thöông, phoù toång giaùm ñoác Coâng ty xuaát nhaäp khaåu Maây tre Barotex. Treân cöông vò naøo, ñoàng chí cuõng hoaøn thaønh nhieäm vuï. Naêm 1992, ñoàng chí ñöôïc Chuû tòch nöôùc kí quyeát ñònh trao taëng Huaân chöông Ñoäc Laäp haïng Hai. Thaùng 8 naêm 1993, vì tuoåi cao söùc yeáu, ñoàng chí ñaõ ra ñi, höôûng thoï 73 tuoåi.

Xin thaép neùn höông töôûng nhôù ñeán nöõ ñoàng chí tieåu ñoaøn tröôûng ñaõ töøng tham gia laõnh ñaïo giaønh chính quyeàn ôû Kim Ñoäng, Höng Yeân!

K.Q

(Baøi ñaêng treân Quaân ñoäi Nhaân daân cuoái tuaàn ngaøy 22-8-2004).

---

[1] Đ/c Trần Tử Bình, Xứ ủy viên Bắc kỳ. Lãnh đạo Tổng khởi nghĩa ở HN 19/8/1945.