MÓN QUÀ TẶNG NHÂN DÂN HÀ NỘI NHÂN KỈ NIỆM 70 NĂM TỔNG KHỞI NGHĨA (Trần Anh Thy)

Nỗi đau của thế hệ đi trước, nhất là những người đã trực tiếp “sang trang mới” cho đất Việt ngày 19/8/1945, là: làm sao cho thế hệ trẻ hiểu được lịch sử nước nhà và sự kiện “long trời lở đất này”. Nỗi niềm đau đáu đó nung nấu trong con em của những người tham gia Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội. Từng tâm sự với anh Trần Kháng Chiến - con trai Thiếu tướng Trần Tử Bình, nhà sử học Dương Trung Quốc có nói: “Các anh không làm nhanh đi thì những nhân vật lịch sử, những nhân chứng lịch sử ngày ấy sắp đi hết cả rồi”.

Ý  tưởng làm một bộ phim tài liệu về cuộc cách mạng ấy được hình thành. Kịch bản văn học được chuyển thể sang kịch bản điện ảnh, nhóm quay phim được chiêu mộ và bắt tay quay những thước phim đầu tiên từ cuối năm 2014. Cái tứ văn học cho bộ phim là các bạn trẻ đi tìm hiểu lịch sử của Tổng khởi nghĩa 19/8 ở Hà Nội.

Nhân vật lịch sử đầu tiên được tiếp xúc là cụ Nguyễn Văn Trân, nguyên Bí thư Xứ ủy Bắc Kỳ, người chịu trách nhiệm cao nhất trong sự kiện này. Còn một năm nữa tròn 100 mà cụ vẫn tinh tường: “Ngày 12/3/1945, tôi được dự cuộc họp Trung ương mở rộng do TBT Trường Chinh chủ trì. Hội nghị ra được Chỉ thị “Nhật, Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Đầu tháng 8/1945, tôi được triệu tập lên Tân Trào họp Hội nghị Đảng toàn quốc. Trước khi đi đã bàn giao lại cho 2 Thường vụ Xứ ủy Trần Tử Bình và Nguyễn Khang: dựa vào Chỉ thị của Đảng, nếu thời cơ chín muồi thì cho Hà Nội khởi nghĩa”.

Một nhân chứng không thể thiếu là cụ Vũ Oanh, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, năm nay đã 91 tuổi. Từ một học sinh nghèo ở Hải Dương, nhờ học giỏi mà có được học bổng vào học Trường Bưởi. Được các thầy Dương Quảng Hàm, Ngụy Như Côn Tum… truyền bá tinh thần yêu nước trong các bài giảng mà đứng ra lập nhóm Ngô Quyền, đưa bạn học đi thăm thú đền Hai Bà,Lý Bát Đế… rồi được Đảng bắt mối. Đó là nòng cốt của tổ chức Việt Minh thành Hoàng Diệu trong học sinh Trường Bưởi. Từ đây lan ra các trường Thăng Long, Louis Pasteur, Đồng Khánh… Họ “ăn cơm nhà, làm việc nước”, đi tuyên truyền vận động nhân dân theo Việt Minh, diệt ác ôn, rải truyền đơn, phát hành báo Hồn Nước, phá kho thóc Nhật chia cho dân nghèo...

Phim đã nhắc lại Hội nghị Xứ ủy từ 14 đến mờ sáng 16/8/1945 tại làng Vạn Phúc, Hà Đông, gồm 2 Thường vụ Xứ ủy và các Xứ ủy viên: Văn Tiến Dũng, Xuân Thủy, Nguyễn Văn Lộc, Lê Liêm, Đặng Kim Giang. Khi nghe qua radio biết Nhật Hoàng đã đầu hàng Đồng minh, 2 Thường vụ Xứ đã quyết định thành lập Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội gồm: Chủ tịch Nguyễn Khang và 4 ủy viên: Nguyễn Quyết, Trần Quang Huy, Nguyễn Duy Thân, Lê Trọng Nghĩa cùng cố vấn Trần Đình Long. Hội nghị này được ví như “Hội nghị Tân Trào dưới xuôi”.

Như nhà sử học Dương Trung Quốc từng nói: Tiếc là do nhiều nguyên nhân (chiến tranh, giặc giã kéo dài hàng chục năm ròng) nên việc ghi chép lịch sử ở nước ta thường quá muộn. Thời gian trôi qua, trí nhớ giảm sút. Nhiều nhân vật lịch sử, nhiều nhân chứng lịch sử đã lần lượt ra đi. Đến lúc này, đành phải chắp vá nhiều mảnh ghép từ nhiều nhân chứng lịch sử còn sống, đứng trên nhiều giác độ khác nhau, để có lại một "bức tranh khá gần" với sự thật của sự kiện.

Qua cụ Lê Đức Vân (phụ trách Thanh vận) mà nhóm làm phim được gặp các đội viên Việt Minh Hoàng Diệu: Nguyễn Tiến Hà, Nguyễn Kim Chi, Từ Ngọc Hoan, Nguyễn Phúc Trí, Nguyễn Hải Hùng, Nguyễn Hải Hào, Lê Thy… và gia đình các cụ Thái Hy, Lê Quân, Bảo Anh… Mới mười tám đôi mươi mà các cô cậu học sinh ngày ấy đã dẫn dắt nhân dân Hà Nội làm nên một kì tích. Các cụ sôi nổi kể lại như sự kiện mới xảy ra ngày hôm qua.

Chiều 17/8/1945, Tổng hội Công chức tổ chức mit-tinh ủng hộ chính quyền Trần Trọng Kim vừa "giành độc lập được từ tay phát-xít Nhật"(!). Vài nghìn công chức xếp hàng trước Nhà hát Lớn. Có cả học sinh, sinh viên, đội viên Hướng đạo sinh Scout... Khi mit-tinh chưa được bắt đầu thì các đội viên Việt Minh Hoàng Diệu (Thái Hy, Từ Trang Anh, Lê Phan) được sự bảo vệ của đội Danh dự AS đã tiến lên làm chủ diễn đàn.

Cụ bà Từ Ngọc Hoan khi ấy mới 14 thì nhớ, bà chị mình là Từ Trang Anh đã giật mic-rô từ tay diễn giả và tiến ra đọc bài diễn văn. Nhưng cụ Hải Hùng thì ngắt lời: "Nếu nói cướp diễn đàn thì không đúng vì nhân viên cho thuê loa đài ở rạp Majestique chính là người đã được giác ngộ, khi thấy người của Việt Minh Hoàng Diệu tiến lên là đưa mic-rô cho họ ngay. Sau đó, mic-rô mới được đưa cho bà Từ Trang Anh".

Từ trên ban-công Nhà hát Lớn, lá cờ đỏ sao vàng cực lớn bất ngờ được thả xuống, thay lá cờ quẻ ly. Sau này mới biết, người thả lá cờ đó chính là ông Trần Lâm (thân phụ của Tổng giám đốc Đài THVN Trần Bình Minh).

Sau khi bà Từ Tranh Anh nói lớn: "Đồng bào hãy ổn định trật tự và ủng hộ Việt Minh!" thì bà Nguyễn Khoa Diệu Hồng bước lên, cầm mic-rô đọc bài diễn văn đã chuẩn bị sẵn (nghe nói được ông Chu Văn Tích chấp bút).

Thiếu tướng Nguyễn Đồng Thoại (nguyên Cục phó Cục Tác chiến BTTM, khi ấy 13 tuổi) không thể quên, sáng sáng cùng các anh chị mang những xác của bà con các tỉnh lên Hà Nội kiếm ăn, bị chết đói, chỉ nặng còn 12-13 kí, từ phố Hòa Mã ra phố Huế, để mang lên xe đi chôn tập thể. (Những thước phim của cố nhiếp ảnh gia Võ An Ninh nói về nạn đói khủng khiếp này cũng gây ấn tượng cho người xem).

Chiều 17/8/1945, cậu bé Thoại tò mò lên quảng trường Nhà hát Lớn, len vào xem bằng được thì bỗng nghe một giọng phụ nữ, lại là giọng Huế: "Chị em phụ nữ, giờ phút tự cứu mình đã điểm. Chị em hãy theo Việt Minh giành chính quyền về tay...". Cụ Thoại bảo, cái câu ấy nhớ suốt đời.

Có một điều không hẳn ai cũng biết: ông Trần Lâm và bà Nguyễn Khoa Diệu Hồng không phải đội viên Việt Minh thành Hoàng Diệu mà là người của Dân chủ Đảng (do ông Vũ Quý và Lê Trọng Nghĩa lãnh đạo). Thế mới biết, Việt Minh ta tổ chức rộng khắp thế nào.

Bạn trẻ Mỹ Vân đã thắc mắc với Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng Nguyễn Mạnh Hà về việc: các chính đảng khác cùng tham gia vào Tổng khởi nghĩa thì được Đảng ta đánh giá thế nào? Nguyễn Mạnh Hà đã trả lời: “Đúng với chính cương, điều lệ của Mặt trận Việt Minh: đoàn kết mọi tầng lớp, mọi thành phần, mọi đảng phái, mọi dân tộc cùng có tinh thần yêu nước, cùng tham gia đánh Pháp, đuổi Nhật, giành độc lập, tự do cho dân tộc...”.

Theo kế hoạch: chỉ phá cuộc mit-tinh là rút, ai ngờ nó đã được biến thành cuộc tuần hành thị uy chưa từng có ở Hà Nội. Cuộc tuần hành khổng lồ ấy hoàn toàn bột phát, chắc không phải ai cũng biết!? Sau khi bà Nguyễn Khoa Diệu Hồng dừng diễn thuyết, ông Lê Chi (thành viên của đội Danh dự AS) đứng trước sảnh Nhà hát Lớn, tay giương cao lá cờ đỏ sao vàng, phẫn khích hô lớn: "Đồng bào theo tôi!".

Vậy là người người bước theo ông, kéo ra đường Rue Paul Bert (nay là Tràng Tiền), vòng ra Bờ Hồ lên Hàng Ngang, Hàng Đào. Đi tới đâu, bà con càng nhập thêm đông. Qua chợ Đồng Xuân rồi lên Phủ Toàn quyền... Đoàn người giơ cao cờ đỏ sao vàng, hô vang những khẩu hiệu ủng hộ Việt Minh, đả đảo chính phủ bù nhìn... Lính bảo an mang súng theo bảo vệ...

Thật hạnh phúc khi đoàn làm phim tiếp cận được ông Lê Trọng Nghĩa, thành viên Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội.Cuối năm 2014 đã 93 tuổi[1], nhưng người cán bộ quân báo ấy vẫn không quên: "Chiều hôm ấy, tôi cùng ông Trần Tử Bình đang ở ATK (An toàn khu) của Xứ ủy ở làng Vạn Phúc, Hà Đông. Cả hai đang nóng lòng chờ đợi thì thấy ông Nguyễn Khang hớt hải trở về từ Hà Nội. Người trực tiếp theo dõi cuộc tuần hành khổng lồ ấy của nhân dân Hà Nội đã chém tay: "Thời cơ đến rồi, phải khởi nghĩa thôi, không thể chần chừ được nữa!". Và 2 ông đã ra quyết định: Cho Hà Nội khởi nghĩa vào ngày 19/8!

Đoàn làm phim còn đến ghi lại hình ảnh nhà bà Hai Nhã ở Dịch Vọng, nơi Thành ủy và Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội tổ chức hội nghị mở rộng vào đêm 17/8/1945, triển khai nghị quyết của Xứ ủy, tiến hành Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội vào ngày 19/8/1945. Nhân chứng còn lại đêm hôm ấy là cụ Đại tướng Nguyễn Quyết và cụ Lê Đức Vân. Ngôi nhà mái ngói, có những tấm dại tre ngày ấy như vẫn mang hơi thở nóng hổi của Hà Nội cách nay 70 năm.

Nhìn lại “sự kiện sang trang lịch sử” của Hà Nội và cả nước, người xem không chỉ được nghe những nhận định của các nhà nghiên cứu lịch sử mà còn được nghe nguyên TBT Lê Khả Phiêu đánh giá sự kiện trọng đại này và ủng hộ việc làm này của thế hệ trẻ.

Bộ phim “Những người làm Cách mạng Tháng Tám ở Hà Nội” đã cố gắng thể hiện phần nào ước vọng ấy. Với lối dẫn chuyện giản dị, hấp dẫn, người xem đến với không khí nóng hổi của sự kiện 19/8/1945 thật dễ dàng. Đây chính là món quà tặng nhân dân Hà Hội vào dịp kỉ niệm 70 năm Cách mạng Tháng Tám 1945.

Nhóm làm phim: Đạo diễn: Trần Tuấn Hiệp; Kịch bản văn học: Hoàng Quang Vinh; Dẫn chuyện: Mỹ Vân, Kiến Quốc; Đọc lời bình: Chiến Thắng… sẽ mang cho khán giả những thước phim tài liệu lịch sử quý hiếm.

Phim gồm 6 tập, được khởi chiếu trên kênh VTV2 vào 8 giờ sáng, từ thứ ba 11/8/2015. Trân trọng kính mời!

---

[1] Chính ông là người được Thường vụ Xứ ủy cử ra thương thuyết với quân Nhật đang bao vây Trại Bảo an binh vào trưa  19/8/1945. Cũng đêm ấy, ông cùng cố vấn Trần Đình Long được cử tới Bộ chỉ huy quân đội Nhật ở Đông Dương, thương thuyết với Tổng chỉ huy quân đội Nhật Tshuchihashi, tránh được đổ máu. Cũng chỉ ít ngày sau khi đoàn làm phim đến gặp cụ, cụ đã quy tiên vào ngày 22/2/2015.