GẶP LẠI NHAU TRONG ĐẠI HỘI ĐẢNG II

Ghi theo hồi ức của đồng chí Hoàng Quốc Việt
            Trần Kiến Quốc

Ba người bạn chí cốt.

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng được tổ chức từ ngày 11 đến ngày 19 tháng 2 năm 1951 tại xã Vinh Quang, huyện Chiêm Hóa, Tuyên Quang. Trong thời gian Đại hội, có nhiều cuộc gặp mặt cảm động của những người bạn chiến đấu trong thời kì bí mật.
Xin trân trọng giới thiệu tấm ảnh kỷ niệm, chụp trước tượng đài Tổ quốc ghi công tại Đại hội II, của ba lão đồng chí Phan Trọng Tuệ, Hoàng Quốc Việt và Trần Tử Bình.

Đồng chí Hoàng Quốc Việt tên thật là Hạ Bá Cang sinh năm 1902 tại Đáp Cầu, Võ Giàng, Bắc Ninh, trong một gia đình làm thợ. Khi đang học trường Kỹ nghệ thực hành Hải Phòng, đồng chí đã tham gia hoạt động. Bị đuổi học, đồng chí về hoạt động ở mỏ than Phấn Mễ (Thái Nguyên), mỏ than Mạo Khê (Quảng Ninh) rồi về Hải Phòng. Năm 1928, tham gia Thanh niên Cách mạng đồng chí hội và được cử vào Nam Kỳ. Đầu năm 1930, trên đường ra Bắc dự hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản thì đồng chí bị bắt. Kẻ địch tra tấn đồng chí đến què chân, kết án chung thân và đày biệt xứ ra Côn Đảo. Trong hội nghị hợp nhất, tuy vắng mặt nhưng vì uy tín cao nên đồng chí Hoàng Quốc Việt vẫn được bầu vào Trung ương. Năm 1936, mãn hạn tù, đồng chí về hoạt động ở Hà Nội. Tuy chân đi khập khiễng nhưng đồng chí thoắt ẩn thoắt hiện, kẻ địch không tài nào bắt được nên giặc Pháp gọi đồng chí là Cang “thọt”.


Đồng chí Trần Tử Bình  tên thật là Phạm Văn Phu, sinh năm 1907, trong một gia đình nông dân nghèo theo đạo thiên chúa gốc Bình Lục, Hà Nam. Trẻ nhất trong ba người là đồng chí Phan Trọng Tuệ, quê ở Sơn Tây nhưng sinh năm 1917 tại Viêng Chăn (Lào), trong một gia đình Việt kiều. Đồng chí sớm giác ngộ và về nước hoạt động trong phong trào Dân chủ, được kết nạp Đảng năm 1934. Những năm 1940-1943, là xứ uỷ viên Bắc Kỳ phụ trách Liên tỉnh A (Hà Nội, Hà Đông, Sơn Tây, Hoà Bình). Tháng 5 năm 1943, đồng chí bị mật thám bắt ở Hà Nam và sự việc như sau:

Sau thất bại Nam kì khởi nghĩa, khắp nơi u ám không khí khủng bố, nhiều cơ sở cách mạng bị tan vỡ. Ngày 6 tháng 5 năm 1943, đồng chí Hạ Bá Cang (người được anh em gọi là “thượng cấp”) chủ trì hội nghị Xứ uỷ Bắc Kỳ, phổ biến nghị quyết Thường vụ Trung ương về công tác củng cố cơ sở tại các địa phương, quanh khu vực Hà Nam. Hai xứ uỷ viên Tuệ và Phu được báo về họp tại một địa điểm thuộc huyện Bình Lục, theo mật hiệu và quy định thống nhất. Cuộc họp được tiến hành nhanh gọn, kết thúc ngay buổi chiều. Để đảo bảo an toàn, cơ sở bố trí cho ba người nghỉ ở một trang trại giữa cánh đồng. Ba anh em tâm sự đến khuya mới đi ngủ. Vì trong hàng ngũ có kẻ khi bị bắt, không chịu được tra tấn đã khai ra thời gian, địa điểm hội nghị và Sở mật thám Nam Định đã tổ chức vây bắt. Đang ngủ nghe tiếng chó sủa từ phía đầu làng, đồng chí Phu thức giấc. Chó sủa ngày một rát. Thấy không ổn, vội đánh thức “thượng cấp”, đồng thời giật võng báo đồng chí Tuệ: “Trốn, có mật thám vây!”. Rồi đồng chí Phu vạch liếp, dẫn “thượng cấp” vòng ra sau vườn, chui qua rặng dâm bụt, chạy ra cánh đồng. Đồng chí Tuệ không may bị bắt. Chúng giải về Phủ Lý tra khảo nhưng không sao khai thác được bí mật. Thực dân Pháp đưa đồng chí ra toà, kết án 27 năm tù giam, đưa đi đày Sơn La, rồi ra Côn Đảo.
Sau lần đưa “thượng cấp” thoát hiểm, đến tháng 12 năm đó, đồng chí Phu cũng bị bắt ở Thái Bình, do có kẻ phản bội. Khi bị tạm giam ở Hà Nam, đồng chí tìm cách vượt ngục nhưng bị lộ. Chúng kết án 20 năm khổ sai và đầu năm 1944, đưa đồng chí về giam tại Hoả Lò. Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Nhật đảo chính Pháp. Đêm 10 tháng 3, lợi dụng sơ hở trong việc quản lí nhà tù, đồng chí cùng anh em tổ chức vượt ngục thành công cho bí thư Xứ uỷ Trần Đăng Ninh (án tử hình). Và đêm 11, đồng chí cùng 80 anh em tù chính trị tổ chức thành công cuộc vượt ngục theo đường cống ngầm trở về với phong trào. Ra rù, đồng chí được phân công về xây dựng Chiến khu Hoà-Ninh-Thanh, sau đó bàn giao lại cho đồng chí Văn Tiến Dũng. Tháng 8 năm đó, khi các đồng chí Trung ương và Xứ uỷ được triệu tập lên Tân Trào dự hội nghị toàn quốc thì đồng chí Phạm Văn Phu cùng thường vụ Xứ uỷ Nguyễn Khang được phân công ở lại trực Xứ uỷ, tham gia lãnh đạo Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội và các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ.
Cuối năm 1945, từ Nam Bộ ra, đồng chí Việt báo tin đã gặp lại Phan Trọng Tuệ. Từ Côn Đảo, tháng 9 tháng 1945, đồng chí Tuệ được tổ chức đón về và tham gia lãnh đạo kháng chiến chống Pháp ở miền Tây Nam Bộ.
… Tháng 2 năm 1951, tại Đại hội Đảng II, đồng chí Phan Trọng Tuệ được cử ra dự với tư cách đại biểu Nam Bộ, còn đồng chí Trần Tử Bình là đại biểu quân đội. Thế là, kể từ ngày ba anh em bị mật thám Pháp vây ráp ở Hà Nam đã chục năm trôi qua. Gặp nhau tay bắt mặt mừng, ba anh em kéo nhau ra trước tượng đài Tổ quốc ghi công trò chuyện. Đồng chí Tuệ nhắc lại chuyện cũ:
- Lần đó, các anh chạy nhanh quá. Biết bị vây sao anh Bình không báo tôi?.
Đồng chí Bình nghe vậy phá lên cười:
- Tôi đã giật võng báo ông, rồi phải đưa “thượng cấp” chạy ngay. Không thì bị bắt cả lũ. Ít lâu sau, tôi còn nghe trong nhân dân truyền miệng huyền thoại: đêm đó, bị mật thám vây tứ phía mà ông Cang “thọt” vẫn bình tĩnh bật người, túm lấy ngọn tre, vọt ra ngoài biến mất!
Lúc bấy giờ đồng chí Tuệ mới tiếp:
- Thấy bị rơi xuống đất, tưởng mình nằm mơ, tôi lại trèo lên võng ngủ tiếp. Ai ngờ… 
Khi đó, đồng chí Hoàng Quốc Việt vui vẻ xen vào: “Tại ngày ấy chú Tuệ còn trẻ quá, mới có 26, đang tuổi ăn tuổi ngủ”. Thế rồi cả ba cùng cười vang một góc rừng…
Tình đồng chí, tình bạn thân thiết từ những ngày hoạt động bí mật gắn kết ba đồng chí đến mãi những năm cuối đời. Cuộc đời của những bậc lão thành cách mạng thật đáng kính trọng!
T.K.Q