Giác ngộ

GIAÙC NGOÄ [1]

NGOÂ QUOÁC SÖÛ

            … Ngoaøi vieäc ñi saâu vaøo caùc xí nghieäp, nhaø maùy, beán taøu Saøi Goøn, Chôï Lôùn, Ngoâ Gia Töï coøn chuù yù nhieàu ñeán phong traøo coâng nhaân cao su. Anh cöû ñoàng chí Nguyeãn Xuaân Cöø leân gaây döïng cô sôû taïi caùc ñoàn ñieàn. ÔÛ ñoàn ñieàn Phuù Rieàng, trong soá coâng nhaân ñöôïc anh Cöø giaùc ngoä coù Phaïm Vaên Phu[2] laø ngöôøi tích cöïc hôn caû.

Sau khi thaønh laäp chi boä Ñoâng Döông Coäng saûn Ñaûng, phong traøo ñaáu tranh choáng laïi boïn ñoác coâng Taây ôû ñoàn ñieàn Phuù Rieàng ngaøy caøng leân cao. Anh Phu laø ngöôøi raát haêng haùi vaø khoân kheùo. Nghe anh Cöø giôùi thieäu veà “ñoàng chí Quyeát”, anh raát muoán gaëp...

Moät buoåi saùng chuû nhaät cuoái naêm 1929, anh Phu veà taän Saøi Goøn tìm gaëp anh Quyeát. Theo ñòa chæ anh Cöø ñaõ veõ, anh tìm phoá La-gô-raêng-ñi-eâ, ñeán moät caên nhaø heïp. Phoá La-gô-raêng-ñieâ laø moät con ñöôøng roäng, daøi, thaúng taép nhöng vaéng boùng ngöôøi vaø xe coä qua laïi. Nhöõng goác me giaø, thaân to xuø xì troâng khoâng hôïp vôùi nhöõng caønh laù non li ti xanh luïc treân cao, caøng laøm cho daõy phoá theâm vaéng veû.

     Sau tieáng goõ cöûa kheõ, moät luùc laâu sau caùnh cöûa môùi môû ra. Vò khaùch hieåu ngay laø chuû nhaø coù yù caûnh giaùc. Vò khaùch böôùc vaøo. Nhôø ñaõ ñöôïc anh Cöø giôùi thieäu kó töø tröôùc, vöøa thaáy chuû nhaø laø moät ngöôøi coù thaân hình khoûe maïnh, nöôùc da baùnh maät, ñoâi maét lim dim, trung thöïc; anh Phu noùi ngay:

-     Toâi laø Phaïm Vaên Phu!

Ngöôøi chuû nhaø voäi baét tay vò khaùch:

-     Anh Phu, toâi ñang chôø anh. Anh Cöø coù noùi chuyeän nhieàu veà anh…

Coù vaøo beân trong môùi thaáy gian phoøng caøng heïp hôn. Beà ngang chæ ñaët ñöôïc moät chieác gheá boá. Nhöng hình nhö duø cho coù ñöôïc moät caên phoøng roäng hôn thì chuû nhaø cuõng khoâng coù vaät gì khaùc ñeå baøy bieän, trang hoaøng. Chieác gheá boá vöøa laø giöôøng naèm, vöøa laø gheá ngoài, vöøa laø baøn vieát, vöøa laø maët tuû ñeå ñaët ít saùch baùo, laïi vöøa laø “phoøng” tieáp khaùch…

Qua cheùn nöôùc traø aám cuùng, anh Phu chaäm raõi keå laïi moät soá cuoäc ñôøi cuûa nhöõng ngöôøi phu ñaõ vaø ñang soáng ôû ñoàn ñieàn cao-su Phuù Rieàng:

-     Theá ñaáy anh aï! ÔÛ ñoàn ñieàn cao-su laø moät theá giôùi khaùc. Ñuùng laø moät ñòa nguïc. Anh chò em ta laøm quaàn quaät vaø bò boïn ñoác coâng Taây ñaùnh ñaäp suoát ngaøy. Chuùng noù chaúng caàn chöûi, chæ ñaùnh. Ñaùnh nhöõng ñoøn raát hieåm. Coù laàn, chính maét toâi troâng thaáy, anh Chaùnh - ngöôøi ngoaøi Haûi Döông vaøo laøm ôû ñaây, hoâm aáy ñeán phieân ñi caém moác ñaøo loã troàng cao su. Anh caém coù leäch veà beân traùi moät chuùt, nhìn khoâng ñöôïc thaúng haøng. Theá laø thaèng ñoác coâng Ba-laêng-tanh böôùc ñeán, nhìn anh tröøng tröøng, khoâng noùi gì, noù thoi anh moät quaû nhö trôøi giaùng vaøo maïng môõ. Anh Chaùnh ngaõ laên quay nhö gaø ruø, cheát töôi. Noù baét phu kheânh xaùc anh ra phía ñaàu röøng, ñaøo qua quít roài choân. Choân voäi vaøng ñeå coøn coù thì giôø maø ñi laøm tieáp…

               Anh Töï ngoài nghe, ñaêm chieâu suy nghó. Buoàn thöông, caêm giaän hieän daàn leân treân neùt maët anh. Anh Phu keå tieáp: “Khoâng cheát vì ñoøn Taây, vì caây ñeø, vì muoãi röøng thì cuõng cheát vì beänh saâu quaûng. Caùi gioáng röøng ñaát ñoû, heå vaáp chaân chaûy maùu laø bò saâu quaûng ngay. Nhieàu anh em oám naéng vaãn cöù phaûi ñi laøm. Chaân bò saâu quaûng söng taáy, lôû loeùt, hoï vaãn coá leâ leát, ñeán giöõa röøng thì naèm lieät, ngaát ñi. Theá laø cô man con moái röøng coù caøng, ñeán haøng trieäu con, baâu ñeán caén vaøo khaép mình, vaøo maët, khoeùt caû hai maét. Cheát roài maø khoâng ai bieát ñoù laø ai… Anh Quyeát aï, coù ngöôøi ngheøo tuùng quaù, laïi bò nhuïc nhaõ vì ñoøn Taây, thaáy khoâng sao thoaùt khoûi caûnh ñòa nguïc naøy ñaõ treo coå leân caây cao su, tröôùc ñaây mình ñaõ troàng, maø cheát. Coù ngöôøi tìm ñeán vöïc saâu ñaâm ñaàu xuoáng. Nhöng cuõng chöa ñau loøng baèng caùi chuyeän sau ñaây: Coù baûy anh em khoâng chòu noåi caûnh khoå nhuïc cuûa ñoàn ñieàn cao su ñaõ ruû nhau ñi troán nhöng khoâng thoaùt ñöôïc. Caû baûy ngöôøi bò xích tay, troùi laïi, daãn veà. Thaèng chuû ñöùng giaïng haùng nhìn, cho boïn lính ñaùnh phuû ñaàu töøng ngöôøi moät cho ñeán khi hoï khoâng coøn ñöùng vöõng. Noù coøn baét lính duøng giaày saêng-ñaù giaän leân ngöôøi töøng anh. Xöông gaõy keâu raêng raéc. Maùu oäc ra ôû caû ñaèng moàm, ñaèng muõi. Chuùng toáng vaøo xaø lim, cuøm chaân caû loaït. Moät tuaàn sau ngöûi thaáy coù muøi thoái, teân chuû môùi söïc nhôù. Haén ñeán môû cöûa xaø lim, ñi vaøo, thì bò maáy con nhaëng xanh bay vuø ra, ñaäp caû vaøo maët muõi, quaàn aùo. Baûy ngöôøi cheát ñaõ töø laâu. Maët muõi, tay chaân ñen saïm, maét môû tröøng tröøng…”.

               Caû ngöôøi keå vaø ngöôøi nghe giaøn giuïa nöôùc maét. Tröôùc ñaây hoài môùi ñi laøm caùch maïng, nhieàu laàn meï anh khoùc loùc khuyeân can, anh cuõng töï khoå taâm nhöng chöa heà ñeå rôi nöôùc maét. Giôø ñaây thì khoâng theå caàm ñöôïc, anh voâ cuøng xuùc ñoäng tröôùc caûnh ñau thöông cuûa nhöõng ngöôøi cuøng giai caáp, nhöõng coâng nhaân ñoàn ñieàn cao su.

               Qua nhöõng söï vieäc do chính ngöôøi coâng nhaân ñoàn ñieàn cao su keå laïi, anh Töï lieàn ñuùc keát, giaûi thích caën keõ cho anh Phu hieåu vì sao maø coù caûnh baát coâng: boïn chuû thì pheø phôõn, taøn baïo, gieát ngöôøi; coøn nhöõng ngöôøi phu neáu khoâng bò gieát haïi thì cuõng laøm noâ leä, ngheøo ñoùi suoát ñôøi. Vaäy muoán boû caûnh baát coâng aáy phaûi laøm gì? Roài sau ñoù, anh laàn giôû moät taøi lieäu cuûa moät kí giaû Phaùp taû caûnh daân ñoùi taäp trung laïi sau moät traän baõo luït khuûng khieáp ôû Baéc kyø vöøa roài vaø dòch cho anh Phu nghe: “Trong moät mieáng ñaát raøo kín boán beà coù ba hay boán nghìn ngöôøi maëc aùo vaûi naâu raùch röôùi. Hoï chen chuùc nhau chaât ních ñeán noãi nhìn chung thì thaáy nhö moät ñoáng gì rung rinh, coù nhöõng caùnh tay giô leân gaày nhö que saäy, khuùc khuyûu, khoâ queo. Trong moãi ngöôøi beänh gì cuõng coù, taät gì cuõng coù: maët phuø ra hay khoâng coøn chuùt thòt, raêng ruïng, maét môø hay lem nhem, mình ñaày gheû lôû. Ñaøn oâng chaêng? Ñaøn baø chaêng? Hai möôi tuoåi hay saùu möôi tuoåi? Khoâng theå phaân bieät ñöôïc. Khoâng coøn phaân bieät ñöôïc hoï laø trai, gaùi, hay giaø, treû, chæ thaáy moät caùi tình caûnh khoán khoå toät baäc maø haøng nghìn caùi mieäng ñen keâu leân nhöõng tieáng keâu khuûng khieáp cuûa suùc vaät…”.

               Anh coøn noùi roõ ñeå ngöôøi ñoàng chí vöøa ñöôïc giaùc ngoä hieåu theâm: ruoäng ñaát, ñoàn ñieàn, röøng nuùi, haàm moû, bôø bieån vaø moïi thöù cuûa caûi treân ñôøi naøy laø cuûa ai? Töø ñaâu maø coù? Ai ñöôïc quyeàn höôûng?

               Anh Phu khoâng ngôø sau cuoäc gaëp gôõ “ñoàng chí Quyeát”, anh ñaõ thaáy mình khaùc tröôùc nhieàu laém. Anh ñaõ hieåu theâm nhieàu ñieàu, nhôø coù caùi nhìn chính xaùc cuûa Ñaûng tieàn phong veà moïi vaán ñeà: ngöôøi giaøu, ngöôøi ngheøo, boïn chuû, ngöôøi thôï, keû boùc loät, ngöôøi bò aùp böùc, thaèng ñeá quoác thöïc daân, thaèng phong kieán ñòa chuû… Töø ñoù, anh Phu thöôøng xuyeân lieân laïc vôùi anh Ngoâ Gia Töï. Döôùi söï laõnh ñaïo chaët cheõ cuûa anh Töï, thoâng qua anh Phu maø phong traøo ôû ñoàn ñieàn cao su Phuù Rieàng ngaøy caøng maïnh leân roõ reät.

               Ñaàu naêm 1930, treân caùc maët baùo cuûa Saøi Goøn ñeàu ñaêng tin: “Anh em phu ñoàn ñieàn cao su Phuù Rieàng ñaõ noåi daäy ñaáu tranh kòch lieät vôùi chuû ñoàn ñieàn…”. Ñuùng nhö vaäy. Döôùi söï chæ ñaïo cuûa ñoàng chí Phu, toaøn theå coâng nhaân ñoàn ñieàn cao su Phuù Rieàng  ñaõ noåi daäy ñaáu tranh vôùi boïn chuû. Vaø lieàn sau ñoù ñaõ noå ra cuoäc “khôûi nghóa” lôùn nhaát trong toaøn quoác luùc baáy giôø. Nhöng vì thôøi cô chöa thuaän lôïi, cuoäc ñaáu tranh bò ñaøn aùp. Ñoàng chí Phu vaø nhieàu anh em khaùc ñaõ bò baét.

               Qua moät thôøi gian giam giöõ, khuûng boá, tra taán, boïn maät thaùm ôû Saøi Goøn khoâng khai thaùc ñöôïc gì, chuùng ñöa caùc anh ra xeùt xöû  taïi Toaø ñaïi hình Saøi Goøn. Hoâm aáy nhaân daân Saøi Goøn-Chôï Lôùn ruû nhau nöôøm nöôïp ñi döï phieân toaø “xöû coäng saûn”. Nhöõng “ngöôøi coäng saûn” hoâm nay ñeàu laø coâng nhaân cao su ñoàn ñieàn. Sau khi bò baét, hoï chæ coøn coù chieác quaàn ñuøi cuõ trong ngöôøi. Coù ngöôøi côûi traàn, ñoùng khoá…

               Ñoàng baøo ñaõ keå laïi tæ mæ phieân toaøn ñaëc bieät naøy: Ñoù laø nhöõng ngöôøi phu “ñoùng khoá” nhöng noùi naêng raát gioûi, raát hoaït baùt. Maø hoï thaät anh huøng! Quan toaø ngöôøi Aán Ñoä, vuøng Poâng-ñi-seâ-ry, moät thuoäc ñòa cuûa Phaùp. Haén haát maët hoûi anh em:

-   Chuùng maøy bò ngöôøi ta xuùi giuïc. Vaäy chuùng maøy coù keâu oan gì khoâng?

Moät anh hieân ngang ñöùng vuït daäy:

-   Chuùng toâi chæ laø nhöõng anh em lao ñoäng. Chuùng toâi ñaõ bò aùp böùc thaäm teä, nhieàu ngöôøi boû xöông ôû laïi ñoàn ñieàn cao su vì bò ñaùnh ñaäp, bò gieát cheát. Bôûi vaäy, chuùng toâi phaûi ñöùng leân laøm caùch maïng. Khoâng coù con ñöôøng naøo khaùc. Chuùng toâi khoâng theøm keâu oan!

-   Theá ai xui chuùng maøy?

-   Ai xui aø? Lòch söû nöôùc Phaùp xui…

Teân quan toaø môû roäng ñoâi maét traéng daõ:

-   Maøy baûo gì? Nöôùc Phaùp naøo xui chuùng maøy?

-   Baø Gian-ña[3] ñaõ xui chuùng toâi. Caùch maïng nöôùc Phaùp 1789 ñaõ xui chuùng toâi. Ba-leâ Coâng xaõ ñaõ xui chuùng toâi. Chuùng toâi xin hoûi oâng quan toaø goác ngöôøi Aán Ñoä, quan toaø coù xöû toäi Gaêng-ñi[4] khoâng?

   Quaàn chuùng xoân xao caû leân vì caâu hoûi “treùo gioø” cuûa nhöõng ngöôøi tuø coäng saûn boãng nhieân buoäc toäi laïi quan  toaø. Teân chaùnh aùn rung chuoâng, khoâng cho caùc anh noùi tieáp.

   Trong nhaân daân coù nhieàu tieáng xoân xao, traàm troà:

-   Cu li ñoàn ñieàn maø bieát nhieàu chuyeän quaù!

-   Taøi gioûi thieät! Anh huøng thieät!

-   Ñuùng laø chieán só coäng saûn!

N.Q.S

---

[1] Trích “Chuyeän keå veà Ngoâ Gia Töï” - NXB Kim Ñoàng, 2000.

[2] Trong “Chuyeän keå veà…” coù vieát laø “Traàn Töû Bình”. Nhöng caùi teân naøy coù sau caùch maïng neân chuùng toâi söûa laïi laø “Phaïm Vaên Phu” (teân khai sinh cuûa ñoàng chí).

[3] Nhaø yeâu nöôùc Phaùp, sinh naêm 1412, ñaõ ñöùng leân keâu goïi nhaân daân khôûi nghóa choáng laïi quaân xaâm löôïc Anh. Veà sau baø bò boïn phaûn ñoäng baét noäp cho giaëc vaø bò chuùng thieâu cheát.

[4] Nhaø yeâu nöôùc ngöôøi Aán Ñoä, sinh naêm 1869. Trong luùc thöïc daân Anh chieám ñaát nöôùc, oâng keâu goïi nhaân daân AÁn Ñoä baát hôïp taùc vôùi ngöôøi Anh.